Читать книгу Тыын былдьаһыгар онлайн

Биирдэ күрэхтэһиигэ, маҥнайгы түһүмэх кэннэ сынньана турдахпына, Бөтүрүөбүс эппитэ: «Үлэлээ, үлэлээ, туох барыта үлэттэн тахсар». Ити этиитин маҥнай соччо ахсарбатаҕым, хайдах тустан хоторбун этиэ дии санаабытым.

Кэнники, сааһыран баран өйдөөтөххө, кырдьык, туох барыта үлэттэн тахсар эбит. Улуу киһи ити эппитэ сырдык сулус буолан сыдьаайан, ситиһиигэ сирдиир.

Манан сирдэтэн эдэр дьоҥҥо этиэм этэ: сиэри-туому тутуһан бултааҥ-алтааҥ, үлэлээҥ-хамсааҥ, чөл олоҕу тутуһан уһуннук, дьаныардаахтык дьарыктаныҥ, күрэхтэһиҥ. Хаһан эрэ эһиги көлөһөҥҥүт тиллиэ, ааккыт ааттаныа, норуоккутугар туох эмэ туһалааҕы оҥоруоххут.

Ноху үрэх диэн Алдаҥҥа түһэр Нуотара үрэх салаата баар. Ол үрэх эҥээр булчутугар – Чиккэ Уйбааҥҥа бииргэ бултуур доҕотторо соҕурууттан ыт оҕотун аҕалбыттар. Ыттарын оҕото түөрт харахтаах, эриэн дьүһүннээх, бэйэтин сааһыгар улахан уҥуохтаах-арҕастаах бэртээхэй нуучча боруодата ыт эбит. Ону ардай аһыылаах адьырҕаттан куттаммакка, тэҥҥэ туруулаһарын туһугар Хабараан диэн ааттаабыттар. Кырдьаҕас булчуттар тутан-хабан баран, атаҕар кыанар буолсу диэн билгэлээбиттэр.

Күһүн буолбутугар тыаҕа тайахха хаама тахсыбыттар. Чиккэ Уйбаан ыта буолан, Хабараан сүрдээх мааны үһү. Ол күһүн булт бөҕөнү бултаабыттар даҕаны, мааны ыттара бултаспатах. Ыттар тайаҕы үрэн тохтоттохторуна, тугу үрэллэрий диэн көрөн турара үһү. Бука, тайаҕы ынахха маарыннатара буолуо. Булчуттар дьиктиргииллэр эбит. Чугаһаан көрдөхтөрүнэ, ыттар үрэ сылдьар тайахтарыттан Хабараан чугас олорор уонна уонна үрсүбэт үһү.

Уйбаан сааһыран кулгааҕынан мөлтөхтүк истэр буолбут, онон тайахха биирдэ эмэ барсар идэлэммит. Сарсыарда аайы ханан хайдах сылдьыахтаахтарын быһаарар уонна астарын астаан абырыыр эбит.

Алтынньы саҕаланан, сир үрдэ, күөл мууһа добдугураччы тоҥмут. Хаар кыыдамнаабыт. Биир үтүө күн арҕахха түбэспиттэр. Хабараан бу сырыыга, тыатааҕыны ынахха майгыннаппакка буолуо, үрүү бөҕөнү үрбүт, бултуйбуттар. Ол күн Уйбаан тыаҕа барсыбыт. Киэһэ малааһыннаабыттар, оҕонньордоро үөрүү бөҕөтүн үөрбүт, ытым булчут буолла диэн улаханнык астыммыт.